Instrument voor raadsleden om eigen integriteit te testen

Raadsleden, Statenleden en algemeen bestuurders kunnen zich binnen hun digitale leeromgeving laten testen om hun democratische weerbaarheid en inzicht krijgen op mogelijke integriteitsrisico’s. Binnenlands Bestuur kreeg alvast een kijkje in de toolkit democratische weerbaarheid voor politieke ambtsdragers.

‘Ondermijning en integriteit zijn momenteel grote thema’s. Volgens Bahreddine Belhaj, raadslid in Lelystad en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, zoeken raadsleden houvast voor hoe ermee om te gaan, welke middelen ervoor beschikbaar zijn en hoe je dat als raadsleden samen doet. Hij reageert op de vraag waarom zo’n toolkit nodig is. Volgens hem is van ondermijning  wel bij iedereen bekend dat het een thema is. Anderzijds vindt hij integriteit een niet vaststaand, subjectief begrip waar je als gemeenteraad met elkaar over moet spreken, los van alle partijpolitieke belangen. ‘Wat moet je op dit gebied willen? Je moet opletten en het er met elkaar over hebben hoe ermee om te gaan.’ De vraag is ook wie er verantwoordelijk is voor integriteit: de burgemeester of de gemeenteraad zelf? Wie doet wat? ‘Wij vinden dat het bij de gemeenteraad ligt. Die gaat over de eigen integriteit en daarin moet de raadsleden samen optrekken en een plan bedenken.’ De burgemeester is neutraal en moet niet kwetsbaar worden, vindt Belhaj. Als je binnen de raad afspraken hebt gemaakt en een commissie geloofsbrieven hebt ingesteld bij twijfel, dan heb je een politiek neutraal instrument. Zo straalt het niet af op een individu.’
Gert-Jan Broer, loco-griffier van de gemeenteraad van Almere en medeontwerper en uitvoerder van de toolkit, vertelt dat in Almere al langer de opvatting leeft dat integriteit en weerbaarheid belangrijk zijn. Hij bevroeg regelmatig politieke ambtsdragers over integriteit en wat ze eraan deden. ‘Vaak bleef het dan even stil. Uiteindelijk vond men dat je jezelf aan het eind dag goed in de spiegel moest kunnen aankijken. Maar er zijn weinig handvatten voor. Er zijn vangnetten, risicoscans, maar om met elkaar in fractieverband en individueel werk te maken van het onderwerp is lastig.’ In de afgelopen jaren heeft Broer honderden bestuurders gesproken over en vele raadsleden begeleid rond dit onderwerp en gezien hoe ze worstelen met integriteit.

De nieuwe toolkit bevat handvatten; niet alleen voor het collectief, maar ook op fractie- en individueel niveau. Basis was het Knooppuntenmodel Ethische Organisatie (KMEO) dat Broer samen met consultant Jan van der Bel ontwikkelde. ‘Een gedragsmodel dat uitlegt en verklaart hoe integer of niet-integer gedrag tot stand komt.’ Ze stopten er verschillende factoren in die daar goed inzicht in geven. ‘Als je moe of niet fit bent of stress ervaart, dan ben je gevoeliger voor prikkels van buiten dan wanneer je uitgerust bent. Dat zijn belangrijke voorspellers.’
Deze kenmerken komen naar boven in de zelftest die de politieke ambtsdragers kunnen doen. De zelftest gaat verder: reflectievermogen en de bereidheid daartoe komen ook langs. ‘Integriteit is geen persoonseigenschap, maar jouw handelen wordt wel bevorderd door persoonskenmerken. Wat zijn die kenmerken? Je ziet in de zelftest waar je als politieke ambtsdrager nog werk hebt te doen. Dit gaat verder dan een gedragscode. Je ziet hoeveel bewustzijn er binnen een politieke organisatie is op integriteit en of er voldoende voorzorgsmaatregelen zijn getroffen.’
De zelftest en de hele toolkit zijn niet openbaar toegankelijk, maar speciaal voor raadsleden, Statenleden en algemeen bestuurders van waterschappen te vinden in hun digitale leeromgeving.

De leeromgeving.raadsleden.nl is opgezet en ontwikkeld door de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden met medewerking van raadsadviseur Robert-Jan Ritsema van de griffie van Almere en met steun van de Vereniging van Griffiers, de VNG en het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Voor de toolkit democratische weerbaarheid: https://academieportal.nl/skillsacademy/start

Voor het het Knooppuntenmodel Ethische Organisatie http://www.vanderbelconsultancy.nl/downloads/KMEO%20integriteits%20brochure.pdf

Bron: Binnenlands Bestuur 4 december 2019